CRISE ECONÓMICA E REPERCUSIÓNS SOBRE A SAÚDE

Sabemos polos estudos históricos sobre as crises económicas que hai unha relación directa entre estas e a saúde pública. Durante estes períodos prodúcese un incremento da maioría das enfermidades, con especial relevancia das enfermidades e problemas de saúde mental e un aumento da mortalidade ligada ao ascenso das principais causas de morte (enfermidades cardiovasculares, traumatismos e suicidios).

A redución de poder adquisitivo acompáñase de problemas no acceso aos alimentos ou ao consumo insuficiente ou inadecuado dos mesmos o que leva a situacións de desnutrición ou obesidade sobre todo en nenos, adultos maiores, mulleres embarazadas ou lactantes ou persoas con enfermidades crónicas como a diabetes.

Durante as crises económicas increméntanse as separacións, rupturas familiares e aumento da violencia doméstica, con repercusións, sobre todo, na saúde infantil que é a máis afectada polas situacións de violencia, desnutrición e incapacidade dos adultos para coidalos e cubrir as súas necesidades básicas. Existe unha relación directa entre as crises económicas e o desemprego e o incremento do número de persoas en situación de rúa ou de vivendas precarias, con ruptura e desaparición das súas redes de apoio, cun incremento do risco de enfermidades infecciosas, problemas de saúde mental, sobre todo depresión, drogodependencias e concorrencia de trastornos mentais graves e adiccións (patoloxía dual), e efectos derivados da violencia. Tamén está descrito, como durante estes períodos, os gobernos e empresas abandonan as súas preocupacións polas medidas de seguridade laboral, que unido a que os traballadores están dispostos a asumir máis riscos nos seus postos de traballo, leva a un incremento dos accidentes laborais e a mortalidade por este motivo. E o mesmo ocorre coa saúde ambiental, desaparecendo a preocupación polo coidado do medio ambiente e as políticas de protección que nas grandes cidades tradúcese nunha mala calidade do aire que se respira co consecuente aumento de enfermidades respiratorias e agravamento das xa existentes e incremento da mortalidade por este motivo.

Xa temos, tamén, algúns datos da repercusión da crise económica no noso país. Segundo unha enquisa recente, preto dun 25% dos españois consideran que a súa calidade de vida empeorou debido, sobre todo, a que os seus ingresos económicos son menores e a que a súa saúde deteriorouse. Os problemas de tensións, ansiedade e insomnio ocupan un lugar destacado entre os motivos deste empeoramento e atribúenos á crise económica. Os datos procedentes das redes de atención á saúde mental avalan esta enquisa, cun aumento en torno ao 15 por cento das consultas, debido principalmente a trastornos adaptativos en relación con problemas laborais e outros problemas orixinados pola crise económica. Un dato relevante é o das taxas de suicidio, que viñan diminuíndo lenta pero de forma progresiva nos últimos anos e que sufriron un repunte a partir do 2008, especialmente no caso do suicidio nos homes. E na mesma liña van os datos que constatan un incremento da atención en urxencias a casos por intentos de suicidio. Ademais hai que sinalar as repercusións que está tendo a precariedade económica e a ausencia de oferta laboral nas persoas con enfermidades mentais, cunha dificultade crecente para incorporarse ao mercado laboral e a consecuente diminución dos ingresos económicos con sobrecarga para as familias e un incremento significativo de risco de exclusión social e situación de rúa para esta poboación.

Tamén os estudos confirman algo que parece evidente: a extensión das políticas sociais universais dirixidas aos grupos máis vulnerables asóciase a unha mellor saúde global e polo tanto os efectos das crises económicas sobre a saúde van depender en gran medida das políticas de protección social; con todo, as medidas adoptadas polos gobernos para saír da crise económica están tendo como resultado unha diminución da mesma. As decisións políticas priorizando o rescate e mantemento dos sistemas financeiros e a redución do déficit estanse acompañando de recortes importantes no ámbito sanitario e socio-sanitario.

No noso país estes recortes empezan a notarse de xeito evidente, e xa non só supón unha freada ao desenvolvemento dos recursos aínda insuficientes, senón unha drástica diminución dos que xa existen. Son xa moitos os casos que se van producindo. En Cataluña reduciuse un 10 % o orzamento para sanidade, cifra similar ao que están fixando outras Comunidades Autónomas nos seus orzamentos para o 2012, e estase producindo a diminución dos días de actividade asistencial, a supresión de actividade pola tarde, o peche de centros, a eliminación de prestacións asistenciais, o despedimento e a non renovación de persoal eventual, a precariedade laboral e redución do salario dos profesionais e desenvolvendo plans dirixidos a desregularizar o acceso aos dispositivos sanitarios e a reducir ou eliminar a responsabilidade das administracións públicas na provisión e xestión da atención sanitaria.

Isto mesmo está previsto que ocorra noutras comunidades autónomas como Galicia e Castela A Mancha ou leva desenvolvendo dun xeito lento e progresiva desde fai varios anos, e á marxe da crise, con resultados similares como na Comunidade Valenciana ou a de Madrid onde o orzamento para a asistencia concertada duplicouse nos últimos catros anos, achegándose xa ao 20% do orzamento total da Consellería e estanse pechando dispositivos específicos de saúde pública, de atención ás drogodependencias e de saúde reprodutiva.

Os resultados destas medidas xa están sendo visibles: un aumento das barreiras de acceso ao sistema sanitario cun aumento xeral das listas de espera tanto médicas como cirúrxicas, un aumento da insatisfacción dos profesionais da rede sanitaria pública e unha diminución da calidade da atención prestada á maioría da poboación.

Aos recortes en sanidade hai que engadir os que están afectando ao ámbito socio-sanitario como os recursos de rehabilitación psicosocial en saúde mental con conxelación sine día de novos dispositivos, non renovación de concertos que finalizan contrato e redución do orzamento para os concertos vixentes que están redundando nun aumento das listas de espera, unha peor calidade da atención e, en moitos casos, nun deixar sen esta prestación a moitas persoas con trastornos mentais graves. A isto súmanse os obstáculos para acceder ás prestacións reguladas na lei de dependencia, onde hai máis de 300.000 persoas nas listas de espera para avaliación, auméntanse as demoras para acceder ás axudas ou se cancela o pago das prestacións durante meses como ocorreu en Castela-A Mancha, factores todos eles que inciden sobre unha poboación moi vulnerable e que terminan orixinando un empobrecimiento da súa calidade de vida, xerando ou empeorando problemas de saúde e incrementando a súa mortalidade.

A crise económica actual pon ao sistema sanitario público ante o reto de dar resposta a un aumento crecente da demanda asistencial, sobre todo en atención primaria e saúde mental, orixinada pola precariedade económica, pola diminución dos recursos individuais das persoas para dar cobertura ás súas necesidades básicas, e polas políticas anti crises adoptadas polos gobernos que están conducindo a unha boa parte da poboación a unha redución drástica das medidas de protección social e póndoa en perigo o acceso á asistencia sanitaria.

A nosa obrigación como profesionais é contribuír a que os recursos que existen aprovéitense o mellor posible, cheguen a máis acodes afectadas e sexan da mellor calidade. Pero tamén é a nosa obrigación denunciar que hai moitas persoas que non están recibindo a atención que requiren e sinalar as barreiras que dificultan o seu acceso á mesma; como tamén o é transmitir á sociedade e as institucións públicas a importancia, aínda máis nesta época de crise, da saúde e o seu coidado e a repercusión global que ten sobre a cidadanía e sobre o propio desenvolvemento económico.

De todo o exposto entendemos que poden extraerse 3 conclusións:

1)        A crise é un momento en que se produce un empeoramento dos
niveis de saúde da poboación, especialmente dos máis pobres e
vulnerables, e polo tanto unha maior necesidade dun servizo sanitario
publico universal e de calidade.

2)        Por iso mesmo rexeitamos os recortes nos servizos sanitarios
públicos e o establecemento de barreiras económicas para o acceso aos
servizos sanitarios porque poden ter efectos devastadores sobre unha
porcentaxe moi ampla da cidadanía.

3)        Entendemos tamén que o sistema sanitario público ten espazos
de mellora na súa calidade e eficiencia, pero estes deben de ser abordados
baseándose na evidencia científica e no acordo cos profesionais e
a cidadanía, e brindámonos a colaborar na procura de acordos e
solucións sempre que garantan o mantemento e mellora do Sistema
Sanitario Público.

 
Novembro de 2011

Asociación Española de Neuropsiquiatria (www.aen.es/)
Federación de Asociacións para a Defensa da Sanidade Pública (www.fadsp.org)